قیام امام حسین علیه‌السلام و نهضت حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف در برخی عناصر، مشترک و در برخی شاخصه‌های دیگر، متفاوت هستند. از نقاط اشتراک این دو قیام، رهبری آن‌هاست که در هر دو، بر عهده امام معصوم است. هدف واحد آنان نیز ـ حاکمیت دین خدا - از دیگر نقاط اشتراکشان است. از نکات اختلافی آن‌ها نیز، می‌توان به این مسأله اشاره کرد که قیام امام حسین علیه‌السلام به حسب ظاهر، به پیروزی نرسید؛ اما قیام امام زمان(عج) به پیروزی خواهد رسید. هم‌چنین، تفاوت دیگر این دو قیام، زمان وقوع آن‌ها است؛ به این معنا که قیام امام حسین علیه السلام شکل گرفته، اما قیام امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف هنوز آغاز نگشته است.
در این نوشتار، به یکی از نقاط مهم اشتراک قیام امام حسین علیه‌السلام و امام زمان علیه‌السلام، یعنی ویژگیهای مشترک یاران این دو امام همام، خواهیم پرداخت.
برخی از صفات و ویژگیهای مشترک
1. خداجویی: خداجویی و معنویت‌گرایی، یکی از ویژگیهای مشترک یاران امام حسین علیه‌السلام و امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف است. از والاترین و زلال‌ترین حالات آدمی، عشق به کمال مطلق و معبود حقیقی است که پیشوایان الهی، در بالاترین درجه از این مقام، بوده‌اند.(1)
سراسر صحنه‌های کربلا را شعار «رضی الله رضانا اهل بیت»(2) فرا گرفته بود و امام و یاران او، از همه چیز بریده و به حق پیوسته بودند. امام حسین علیه السلام در هنگام خروج از مدینه، با خواندن خطبه‌‌ای، هرگونه قدرت‌طلبی را از سوی خویش رد کرد و از تسلیم شدن در برابر قضای الهی سخن گفت. چنانچه فرمود: «پروردگارا! من به رضای تو، راضی و نسبت به امر تو، تسلیم هستم و در مقابل قضای تو، صبر خواهم نمود».(3)
این خصوصیت، در یاران و اهل‌بیت او نیز مشاهده می‌شد. برای مثال، حضرت زینب علیهاالسلام پس از حضور در کنار جسد قطعه‌قطعه امام حسین علیه‌السلام عرضه داشت: «خدایا این قربانی را از ما بپذیر» (4) .در زیارت‌نامه هانی ابن عروه نیز آمده است:«... ای کسی که جان خویش را در راه رضای خدا فدا کردی».(5)
خدا محوری و معنویت یاران امام، در شب عاشورا جلوه خاصی به خود گرفت؛ به‌گونه‌ای که صدای عبادت و نیایش و نماز شب آنان در خیمه‌ها پیچیده بود.
خداجویی و توحید، سرلوحه عقاید یاران مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف نیز هست. آنان، خدا را به شایستگی شناخته و همه وجودشان، غرق جلوه نور ایزدی است. چنانچه امام صادق علیه‌السلام درباره آنان فرموده است: « (آنان مردانی هستند که) گویا دلشان نور باران است؛ از ناخشنودی پروردگارشان هراس دارند و برای کسب توفیق شهادت، دعا میکنند».(6) امیرالمؤمنین، علی علیه‌السلام نیز یاران مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف را گنج‌‌هایی آکنده از معرفت خدا می‌داند.(7)
2. ولایت‌مداری: یاران امام حسین علیه‌السلام، ولایت‌مداری خویش را به روشنی، به نمایش گذاشتند. با آن‌که امام، بیعت خویش را از آنان برداشته بود، اما وفادارانه در صحنه ماندند و عهد خویش را نشکستند. عمر و بن قرظه، در هنگام اقامه نماز ظهر، خود را در برابر شمشیرها و تیرهای دشمنان قرار داد تا به امام آسیبی نرسد و آن‌گاه که از شدت جراحات به روی زمین افتاد، رو به رو امام کرد و پرسید:«ای پسر پیامبر! آیا وفا کردم؟» امام فرمود: «آری! تو در بهشت، پیش روی منی و زودتر به بهشت می‌رسی. سلام مرا به پیامبر برسان».(8)
وقتی حبیب بن مظاهر در لحظات آخر عمر مسلم بن عوسجه، به کنار او آمد و به او بشارت بهشت داد، مسلم به او توصیه نمود که دست از امام برندارد تا در راه او کشته شود.(9)
حضرت اباالفضل علیه‌السلام، ستاره درخشان آسمان ادب و وفاداری، در شب عاشورا خطاب به امام حسین علیه السلام عرضه داشت: «به خدا سوگند؛ هرگز از تو جدا نمی‌‌شویم. جانمان فدای جانت باد. با دست‌‌ها و چهره‌‌های خون‌آلود از تو حمایت می‌کنیم و اگر کشته شویم، به عهد خویش و آن‌چه بر عهده ماست وفا کرده‌ایم».(10)
یاران امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف نیز- که عاشق امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف هستند- به فرموده پیامبر اکرم صل‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، در پیروی از مولای خود، تلاش‌گر و کوشا هستند.(11) عشق و علاقه قلبی آنان به حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف، آنان را به بسان پروانه‌ای که به گرد شمع می‌گردد، فرمان‌بر و مطیع می‌کند. چنانچه در روایتی آمده است:«(آنان) برای تبرک، دست بر زین مرکب امام می‌سایند و بر گردِ امام می‌چرخند و با جان و دل، او را در جنگ‌‌ها یاری میکنند».(12)
3. شجاعت: شجاعت عاشوراییان، ریشه در اعتقاد و باورهای آنان داشت؛ چراکه آنان، به شوق و عشقِ شهادت می‌جنگیدند، از مرگ، هراسی نداشتند و در برابر دشمن، سستی نشان نمی‌دادند. آنان یاران امامی بودند که مرگ در راه خدا را عزت می دانست.
رشادتی که حضرت اباالفضل، مسلم بن عقیل، قاسم و دیگران از خود به نمایش گذاشتند، بیانگر آن است که آنان از شجاع‌ترین انسان‌ها بودند. شجاعت آنان به گونه‌‌ای بود که حتی سران سپاه دشمن، آنان را این‌گونه توصیف میکنند: «کسانی بر ما تاختند که پنجه‌‌هایشان بر قبضه شمشیرها بود. آنان هم‌چون شیرانِ خشمگین، بر سواران ما تاختند و آنان را در چپ و راست، تار و مار کردند و خود را در کام مرگ افکندند»(13).
اهل بیت امام نیز به رغم آن‌که پس از شهادت مردان، به اسارت درآمدند، در برابر دشمن تسلیم نشدند و به گونه‌‌ای رفتار کردند که دشمنان را مستأصل نمودند. ابهت و شجاعت حضرت زینب علیها السلام در هنگام گفتگو با ابن زیاد، به حدی بود که وی از ایشان با عنوان «زن متکبر» یاد کرد.
یاران مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز مردمانی دلیر و جنگاورند. عشق به خدا و امام، به آنان قوت بخشیده است؛ دل‌‌هایی چون پولاد دارند و از انبوه دشمن نمی‌هراسند. امام باقر علیه السلام در توصیف شجاعت یاران مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف فرمود: «گویا آنان را می‌‌نگرم؛ سیصد و اندی مرد که بر بلندای نجف کوفه ایستاده‌‌اند و دل‌‌هایی چون پولاد دارند. ترس، از هر سو، به دلهای دشمنانشان، سایه افکنده است. در سوارکاری و تیراندازی بی‌نظیر هستند. در میدان رزم، نشان شجاعت بر تن دارند و چون یاران پیامبر صل الله علیه و آله و سلم در جنگ بدر، نشان ویژه بر سر نهاده‌اند».(14)
4. ایثار: ایثار به معنای فداکاری و تقدیم دیگران بر خود است. در کربلا، ایثار و فداکاری، به اوج خود رسید. اصحاب امام تا زنده بودند، به احترام خاندان نبوت، نگذاشتند کسی از بنی هاشم به میدان برود. بنی‌هاشم نیز تا زنده بودند، نگذاشتند گزندی به امام حسین علیه السلام برسد و امام علیه السلام نیز جان خویش را فدای دین کرد.
شب عاشورا پس از آن‌که امام، بیعت را از یاران خود برداشت، هر کدام از آنان، به شیوه‌ای اعلام فداکاری کردند و گفتند: « پس از تو، زندگی را نمی‌خواهیم و خود را فدای تو می‌کنیم».(15)
هنگام نماز ظهر، برخی از اصحاب، خویش را سپر تیرهای دشمن کردند تا امام، نماز خود را بخواند. عباس علیه السلام، با لب تشنه وارد فرات شد؛ اما به یاد تشنگی امام حسین علیه‌السلام آب ننوشید. زینب علیهاالسلام، پس از شهادت امام حسین علیه‌السلام، جان خویش را سپر بلای امام سجاد علیه السلام، قرار می‌داد و ... این صحنه‌ها و ده‌‌ها صحنه دیگر که یکی از دیگری، زیباتر و پرافتخارتر است، در طول تاریخ، الفبای ایثار را به آزادگان آموخته است.
ایثار، از ویژگیهای بارز یاران مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز هست. وحدت مقصد و خلوص نیت، دلهای آنان را به هم پیوند داده و یار و غمخوار یک‌دیگر ساخته است. آنان برای دفاع از امام، خود را به رنج می‌‌افکنند و در بهره‌گیری از زیبایی‌های زندگی، دیگران را بر خود، مقدم می‌دارند.
امام باقر علیه‌السلام می‌فرمایند: «در زمان قیام قائم، دوران رفاقت فرا می‌رسد. مردم به سراغ مالِ برادرانِ خود رفته و حاجت خویش بر می‌‌گیرند و هیچ‌کس، آنان را منع نمی‌کند». در روایات، از یاران امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف، تعبیر به «رفقا» شده که به معنای دوستان هم‌دل و هم‌راز است. دوستی آنان چنان محکم است که: «گویا یک پدر و مادر، آنان را پرورانده‌اند؛ زیرا دلهای آنان، از محبت و خیرخواهی به یک‌دیگر، آکنده است».(16)
------------------------------------------------------------------------------
1 . پیام عاشورا، جواد محدثی، ص121.
2 . لهوف، سیدبن طاووس، ص60.
3 . سخنان حسین بن علی، محمدصادق نجمی،ص332.
4 . حیاه الامام الحسین علیه السلام، ج2، ص301.
5 . مفاتیح الجنان، زیارت حضرت مسلم، ص403.
6. بحارالانوار، ج52، ص308.
7 . ینابیع الموده، ص449.
8 . اعیان الشیعه، ج1، ص605.
9 . مقتل خوارزمی، ج2، ص15.
10 . وقعه الطف، ص199.
11 . کتاب الغیبه، نعمانی، ص316.
12 . بحارالانوار، ج52، ص308.
13. عنصر شجاعت، خلیل کمره‌ای، ج1،ص20.
14 . بحارالانوار، ج52، ص310.
15 . فرهنگ عاشورا، ص65.
16 ینابیع الموده، ص432.
حميده دانشجو ـ دوماهنامه امان شماره دو
