در سال های اخیر اقبال اندیشمندان به مقوله مهدویت بیشتر شده و همین امر باعث تولید متونی علمی درباره مفاهیم مرتبط با مهدویت شده است که از جمله آن‌ها موضوع مورد بحث ما است.
در سال های اخیر اقبال اندیشمندان به مقوله مهدویت بیشتر شده و همین امر باعث تولید متونی علمی درباره مفاهیم مرتبط با مهدویت شده است که از جمله آن‌ها موضوع مورد بحث ما است. ضرورت این توجه در نظر برخی نویسندگان این چنین توضیح داده شده است:
امروزه در عصر غیبت امام مهدی علیهالسلام باید به دنبال الگویی از سبک زندگی شیعی بود که مبتنی بر باورداشت به مسئله انتظار و بازگشت امام باشد. شیعه در عصر غیبت با یکی از جدی‌ترین مفاهیم حیات طولانی تاریخ امامت، یعنی مهدویت و غیبت گره خورده است و دو مفهوم مهدویت و غیبت، با مفهوم سوم، یعنی انتظار ارتباط تنگاتنگ دارد؛ به گونه‌ای که این سه مفهوم، سبک فکر و زندگی شیعه را تبیین کرده است.
اعتقاد به حقانیت و مشروعیت امام مهدی علیهالسلام و انتظار بر شکل‌گیری جامعه توحیدی ـ که مبتنی بر حاکمیت ایشان است ـ تنها عامل مشروعیت‌بخشی به همه جریان‌های فکری و اجتماعی در عصر غیبت است و این امر نخستین اصل و مبنای فکری شیعه در ارائه سبک زندگی شیعی است، بنابراین با استخراج عناصر اصلی ایده مهدویت و پرورش الگوهایی مبتنی بر این اندیشه، می‌توان نحوه زیست شیعیان را تعیین کرد و نسلی را پرورش داد که اعتقاد به امامت و مهدویت از مولفه‌های اساسی فکر اوست و نه تنها در شعائر و مناسبات، بلکه در اهداف و آرمان‌های خود به سوی امام معصوم توجه و گرایش دارد و جهت زندگی خویش را به سمت انسان کامل معطوف می‌سازد.1
کما اینکه در همین راستا گفته شده است: انتظار، بیانگر رویکرد نظری و عملی شیعیان در دوران غیبت، تا رسیدن به آرمان مهدویت است و لازمه این رویکرد خاص، در پیش گرفتن سبک خاصی از زندگی است که به نوعی خلاصه و عصاره همه ویژگی‌های مثبت مطرح شده در آموزه‌های اسلامی است.2
در همین راستا برخی، معنای زندگی مهدوی ـ و نه سبک زندگی مهدوی که جلوه ظاهری آن است ـ را مدنظر قرار داده و گفته‌اند: زندگی با حجت حی و حاضر را زندگی مهدوی می‌گویند؛ کسی که خود را وقف امام زمان علیهالسلام می‌نماید و همه نیرو و توان و امکاناتش را در راه امام صرف و خرج می‌کند زندگی مهدوی دارد... حیاتی که روش، منش، کنش، نگرش و بینش آن بر اساس آموزه‌های مهدویت باشد، زندگی مطلوب مهدوی است. 3
برخی دیگر نیز در مورد این شیوه زندگی گفته اند: سبک زندگی مهدوی عبارت است از انتخاب روشی کلی و نسبتا پایدار در رفتار، توسط فرد یا جمع که بر پایه فرهنگ اسلامی با محوریت نظر و رضایت حضرت مهدی علیهالسلام نسبت به هستی، انسان و زندگی، استوار بوده و در تعامل با جامعه و برای رسیدن به اهداف امام زمان علیهالسلام که همان اهداف حقیقی زندگی ماست به ظهور می‌رسد.4
نویسنده‌ای نیز در مقام ورود به بحث مورد نظر می‌گوید: سبک زندگی منتظرانه مبتنی بر باور مذهبی و سنت الهی، خواستار حرکت و تلاش برای گذر از وضع موجود و قرار گرفتن در وضع مطلوب در جامعه است.5
نویسنده دیگری در این باره می‌نویسد: وقتی روشن شود امام زمان علیهالسلام جنبه متعالی هر انسانی است، انتظار معنی خاص خود را پیدا می‌کند و در آن حال، نه تنها انسان منتظر، قلب خود را متوجه قلب عالم امکان می‌نماید و با او زندگی می‌کند بلکه تلاش می‌کند تا ظهور او در عالم وآدم هر چه بیشتر شدت یابد و افق بشریت به کلی دگرگون شود و از توجه به خاک، به انس با افلاک تغییر جهت دهد و این است آن نوع از سبک زندگی که با نگاه مهدوی به زندگی‌ها برمیگردد.
یکی دیگر از نویسندگان این نوع از شیوه زندگی را مورد بررسی بیشتر قرار داده و سپس می گوید:مقصود از سبک زندگی زمینه ساز، مجموعه رفتارهای اجتماعی است که ضمن برآورده کردن نیازهای جاری جامعه منتظران روایتی عملگرا و فعالانه مبتنی بر تفکر موعودگرایی و مهدوی را برای هویت اجتماعی بر می‌گزیند.7
حال که از تعاریف اندیشمندان مختلف در این‌باره فارغ شدیم می‌توانیم تعریفی را برای این سبک زندگی در نظر بگیریم.
سبک زندگی منتظرانه عبارت است از التزام به مجموعه رفتارهای جهادی برخاسته از اعتقاد به امام حی، حضرت حجت‌بن‌الحسن علیهالسلام و انتظار دولت او در عصر غیبت که با هدف زمینه‌سازی حکومت مهدوی براساس تعالیم اسلام شیعی صورت می‌گیرد.
در این تعریف چند نکته گنجانده شده است:
اول- با قید«التزام به مجموعه رفتارهای جهادی» سبک زندگی منتظرانه، اولا؛ مجموع آداب منتظران با هم در نظر گرفته شده و همچنین از اخلاق منتظرانه که ناظر به صفات درونی منتظران و البته از ریشه‌های رفتار منتظرانه است جدا می شود. ثانیا؛ واژه التزام به پایدار بودن نسبی این روش زندگی اشاره دارد.
دوم- با قید «رفتارهای» تنها بخش ظاهری و قابل مشاهده زندگی مهدوی و منتظرانه مورد تاکید قرارمی‌گیرد و پرداختن به سایر مولفه‌های زندگی مهدوی و منتظرانه نظیر معرفت و محبت به امام زمان علیهالسلام تنها در حد اشاره و تبیین مطلب خواهد بود.
سوم- قید «جهادی» نشانگر آن است که نه تنها انتظار از مقوله عمل و تلاش است، بلکه فقط تلاشی را که در مقابل دشمن است شامل می شود نه هر گونه سعی و تلاشی را.
چهارم- گر چه معمولا سبک زندگی، رفتارهای معطوف به جامعه است. اما باید توجه داشت که «سبک زندگی نه امری کاملا فردی است و نه امری کاملا اجتماعی؛ بلکه هم ابعاد فردی، سلایق و خواسته‌ها و امیال شخصی در آن لحاظ می‌شود و هم تأثیرات اجتماعی و محیطی و علایق جمعی در شکل‌گیری آن نقش ایفا می‌کند».8
بنابراین علاوه بررفتارهای مستقیم در ارتباط با جامعه و معاشرت با افراد، آن دسته از رفتارهای فردی که به گونه‌ای ظهور و بروز اجتماعی داشته و در آن موثر است نیز به سبک زندگی منتظرانه وارد می‌شود، زیرا زمینه سازی برای حکومت مهدوی چنین ملازمه‌ای را به دنبال دارد.
پنجم- عبارت«اعتقاد به امام حی، حضرت حجت‌بن‌الحسن علیهالسلام» خاستگاه این شیوه زیستن را گوشزد می‌کند و صد البته اعتقاد به امام زمان علیهالسلام در کنار باور به توحید و نبوت و معاد مطرح می‌شود. علاوه بر این منجی عالم بشریت با نام و القاب برای ما مشخص است.
ششم: آوردن وصف «حی» ناظر به زنده دانستن امام و آوردن اسم او ناظر به اعتقاد به مشخص بودن منجی و موعود است.
هفتم: قید «عصر غیبت» توجه به عنصر زمان در انتخاب این سبک دارد و نیز محدوده زمانی اجرای آن را نشان می‌دهد.
هشتم: قید «زمینه‌سازی حکومت مهدوی» جهت و مقصود از به جریان افتادن این سبک را نشان می‌دهد و علاوه بر آن معیار و محکی است برای ارزیابی سبک زندگی موجود در خانواده و جامعه شیعی.
نهم: قید «بر اساس تعالیم اسلامی با قرائت اهل‌بیت» اولا؛ بیانگر آن است که انتظار جهادی و زمینه سازی برای حکومت مهدوی فقط با تکیه بر منابع و دستورات اسلامی خواهد بود و ثانیا؛ در مسیر بهره‌برداری از قوانین اسلامی فقط به تفسیر اهل‌بیت پیامبر و ائمه معصومین علیهم‌السلام و علمای ربانی در عصر غیبت اعتماد خواهد شد و بدین وسیله از سایر مکاتب و مذاهب اسلامی جدا می شود. مطلب مهمی که بار دیگر بر آن تأکید می‌کنیم این است که اولا؛ این سبک زندگی که در واقع شیوه جهادی زیستن است به موجب دلایلی که درباره ضرورت سبک زندگی منتظرانه در قبل بیان شد، تنها سبک صحیح و مورد رضایت خدا و ائمه و به ویژه حضرت مهدی علیهالسلام برای زندگی موفق است و به قول برخی پژوهشگران: «جهادی زیستن یک شیوه در کنار ده‌ها شیوه رایج نیست؛ اصلا تنها شیوه مورد پذیرش دین، جهادی زیستن است».9
و ثانیا؛ علت انتخاب قید «منتظرانه» و نه مهدوی برای این سبک از زندگی به خاطر دو پهلو بودن و ابهامی است که در اصطلاح سبک زندگی مهدوی وجود دارد؛ زیرا از این اصطلاح هم می‌توان سبک زندگی امام مهدی علیهالسلام را برداشت نمود و هم سبک زندگی دوستان و پیروان ایشان را. همچنین در فرض دوم معلوم نیست که این شیوه زیستن تنها مربوط به دوران غیبت امام زمان علیهالسلام است و یا اینکه شامل عصر ظهور نیز می‌شود؛ در حالی که این ابهام با جایگزینی منتظرانه بر طرف می شود و این نوع رویکرد در زندگی دقیقا به شیوه زیست پیروان حضرت مهدی در عصر غیبت ایشان ایشان مربوط می شود.
ثالثا؛ اضافه نمودن قید «زمینه‌ساز» به این نوع از سبک زندگی به خاطر پشتوانه اندک روایی و احادیثی که با صراحت از خود آن لفظ ـ و نه معنای آن ـ نام برده باشند مرجوح است؛ حال آنکه کلیدواژه انتظار به وفور در سخنان معصومین علیهم‌السلام یافت می‌شود. درواقع در سبک زندگی منتظرانه، نگرش‌ها، عاقلانه و عالمانه؛گرایش‌ها، مومنانه و عاشقانه و رفتارها، تلاش‌گرانه و مجاهدانه است.
-------------------------------------------
1.مقاله چیستی و چرایی سبک زندگی و نسبت آن با دین و مهدویت، سید رضی موسوی گیلانی،فصلنامه مشرق موعود. ش25
2. زندگی به سبک مهدوی در گفتگو با دکتر ابراهیم شفیعی سرورستانی، ماهنامه ی معارف، شماره 97
3. زندگی مهدوی، جواد محدثی، ص 16
4.سلسله آموزش‌های سبک زندگی مهدوی، ج1،ص3
5. مقاله آگاهی منتظرانه در سبک زندگی و تربیت زمینه ساز، فاطمه خادم شیرازی، نهمین دوره دکترین مهدویت، ج2،ص 183
6. مقاله سبک زندگی مهدوی؛ اصغر طاهرزاده، پایگاه حرف آخر
7. مقاله مولفه های راهبردی اخلاق و سبک زندگی زمینه ساز، غلامرضا گودرزی، فصلنامه مشرق موعود، ش 31
8. سبک زندگی ایرانی اسلامی، ص 34
9.سبک زندگی به روایت انقلاب اسلامی، ص73
حسن ملایی
