حسبنا کتاب الله
در شماره قبل بیان شد که بنا به فرموده امام رضا علیه السلام منشأ اختلاف مردم بر سر موضوع امامت، جهل و غفلت آنان از فریبی است که خورده اند و همچنین بیان شد که قرآن به عنوان کتاب راهنمای انسانها از بیان هر آنچه مردم تا روز قیامت نیاز داشته باشند، فروگذار ننموده است. لذا امام علیه السلام می فرمایند: « براستی خداوند عزوجل، جان پیغمبر خود را نگرفت تا دین را برای او کامل کرد و قرآنی برای او فرستاد که شرح هر چیز در آن است، حلال و حرام و حدود و احکام و آنچه مردم بدان نیاز دارند همه را در آن بیان کرده و فرموده : ما در این کتاب چیزی را فروگذار نکردیم. [38/ انعام] در سفر حجة الوداع که آخر عمر پیغمبر بود نازل فرمود: امروز دین را برای شما کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و اسلام را برای شما پسندیدم تا دین شما باشد. [مائده / 3] »
طبق فرموده امام رضا علیه السلام و بنابر شهادت دو آیه‌ای که ایشان در بیانشان آورده اند؛ در واقع خداوند متعال زمانی پیامبرش را قبض روح نمود که دینش را بواسطه بیان هر آنچه شایسته و بایسته است، بوسیله نبی مکرم اسلام، بر مردم تمام و کامل نمود .
بنابر مطالب فوق سوالاتی ایجاد می شود که عبارتند از :
1. با توجه به اینکه قرآن از بیان هیچ چیز فروگذار نکرده است آیا ما می‌توانیم بگوئیم : " حسبنا کتاب الله " به این معنا که پس از رحلت نبی مکرم اسلام ، دیگر نیاز به جانشینیِ راهنمایی آگاه به حقایق و بواطن قرآن، وجود ندارد و ما خود می‌توانیم نیازهایمان را از قرآن با توجه به سخنان آن حضرت، استنباط نماییم ؟
2. آیا می‌توان به خلافت فردی با انتخاب مردم رضایت داد و در کنار آن مفاهیم قرآن را با راهنمایی ائمه معصومین علیهم السلام و تحت نظارت ایشان استنباط نمود و به آنها در اجتماع جامه عمل پوشاند؟
سوالات فوق را با استدلال به جامعیت قرآن و قدرت پاسخگو بودنش در مقابل همه نیازهای انسان تا روز قیامت، می توان به آسانی پاسخ داد. در این شماره به سوال اول پاسخ خواهیم داد و انشاالله سوال دیگر را در شماره های بعد پی گیری می نماییم. و اما پاسخ :
طبق فرموده امام رضا علیه السلام خداوند در آیه 38 سوره انعام می فرمایند : «ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْء» ما در این کتاب از توجه به هیچ چیزی کوتاهی نکرده ایم، یعنی هر چه شما در آینده به آن نیاز داشته باشید، در این کتاب آمده است. بنابر این همه نیازها و ضرورت‌های دین ما در قرآن بیان شده است لذا بی تردید آیه سوم از سوره مائده که می فرماید : [ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذينَ كَفَرُوا مِنْ دينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتي وَ رَضيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دينا ] نیز در حال بیان یکی از نیازهای ما تا روز قیامت است.
بر همگان روشن است که قرآن دارای دو دسته از آیات است : دسته اول، آیاتی که دارای مفهومی صریح و روشن می باشند و دسته دوم، آیاتی که صریح در مفاد خود نیستند و ظهور در منظور خود ندارند. این آیات، نیاز به یک مفسر دارند و البته پر واضح است که هر کسی نمی‌تواند آیات قرآن را بر اساس میل و یا حتی علم خود، تفسیر نماید بلکه این آیات مفسر حقیقی خود را می طلبند. حال این سوال پیش می‌آید که مفسران حقیقی قرآن چه کسانی هستند و ما چگونه می توانیم آنها را بشناسیم؟ پاسخ روشن است. به طور قطع قرآنی که از بیان هیچ چیز فرو گذار نکرده است، از بیان این امر مهم نیز، غافل نبوده و خود متکفل معرفی راهنمایان خود شده است.
شرح مطلب اینکه آیات قرآن ابتدا بر قلب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نازل شد و به عنوان یک معجزه ای که هرگز کسی نتوانست و نخواهد توانست همانند آن را بیاورد، پیامبری و عصمت ایشان را اثبات نمود و در آیات فراوان، وظیفه تلاوت و شرح و تفسیر آیات قرآن را ـ که همان ابلاغ دین و احکام آن است ـ بر عهده آن حضرت نهاد و مردم را نیز، برای فهم حقیقت آیات الهی به ایشان ارجاع داد. بنابراین اولین مفسر حقیقی قرآن کریم بنابر معرفی خود قرآن حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم بودند که در تمام مدت زمان دوره رسالت خویش، از تلاش برای بیان هیچ امری دریغ ننمودند و مسلمانان هم در همه مشکلات به ایشان مراجعه و از راهنمایی های ایشان استفاده می کردند.
بنابراین در صورت رحلت نبی مکرم اسلام نیاز به ایشان به عنوان رهبر و راهنمای آگاه به حقایق قرآن، همچنان باقی می‌ماند و بیم نابودی اسلام از ناحیه کفار و مشرکین سبب ترس مسلمانان می شد. تا اینکه سال آخر عمر نبی مکرم اسلام فرا رسید. در آخرین حجی که حضرت به جا آوردند که به حجة الوداع معروف شد، بنابر تایید شیعه و سنی، آیه 3 سوره مائده نازل گشت. و این آیه تمام نیازهای فوق و ترس از نابودی اسلام را از بین برد و از تدبیر حکیمانه الهی برای زمان پس از رحلت نبی اکرم پرده برداشت و کار نیمه تمام پیامبر را تمام کرد. لذا به این آیه، آیه اکمال دین نیز، گفته می شود.
بنابر دستور الهی، در سال حجة الوداع، در محلی به نام غدیر خم، پیامبراکرم مأمور شد علی ابن ابیطالب علیه السلام را که بنابر اعتراف دوست و دشمن یک شخصیت ممتاز و منحصر به فرد بود، به جانشینی خویش منصوب سازد و مردم را به تبعیت از ایشان موظف نماید. در نتیجه نقشه راه آینده، پس از پیامبر بوسیله این آیه معین گشت و خداوند مفسر حقیقی قرآن بعد از پیامبر را به مردم معرفی نمود و فرمود: « امروز دیگر از دشمنان خود نترسید که آنها از رخنه در دین شما مأیوس گشتند و دین شما کامل گشت و نعمت بر شما تمام شد، و من برای شما به دین اسلام راضی گشتم.»
بنابر این حضرت علی علیه السلام به عنوان مفسر حقیقی قرآن و رهبری که طریق راهبری و اداره افراد و جامعه بسوی خداوند بر مبنای تعالیم اسلام را بخوبی می داند، به امر خداوند توسط نبی مکرم به مردم معرفی شد. و بدینوسیله و بنابر شهادت آیات دیگر، مفسران حقیقی قرآن تا روز قیامت معین شدند و بر هر مسلمانی لازم است برای فهم آیاتی که صریح در مفاد خود نیستند و نیاز به شرح و تفسیر شخصی، آگاه به حقایق و بواطن قرآن دارند، به ایشان مراجعه نمایند.
نتیجه اینکه آنچه گفته شد همچون حلقه های یک زنجیر پاسخ سوال اول و دیگر سوالات مطرح شده را در بر داشت. که خلاصه آن در قالب مقدمات زیر بیان گردیده است.
سوال اول : با توجه به اینکه قرآن از بیان هیچ چیز فروگذار نکرده است آیا ما می توانیم بگوئیم : " حسبنا کتاب الله " به این معنا که پس از رحلت نبی مکرم اسلام ، دیگر نیاز به جانشینی راهنمایی آگاه به حقایق و بواطن قرآن، وجود نداشته باشد و ما خود بتوانیم نیازهایمان را از قرآن با توجه به سخنان آن حضرت ، استنباط نماییم ؟
پاسخ :
مقدمه اول : بنابر آیه 38 سوره انعام هر چه ما به آن نیاز داشته باشیم، در این کتاب آمده است.
مقدمه دوم : بی تردید آیه 3 سوره مائده ـ به عنوان آیه ای از همین کتاب ـ نیز در حال بیان یکی از نیازهای ما تا روز قیامت است.
مقدمه سوم : آیه 3 سوره مائده از دسته دوم آیات است که نیاز به مفسر دارد، وظیفه ما این است که برای فهم منظور آن به شخصی مراجعه نماییم که مفسر حقیقی قرآن باشد .
مقدمه چهارم : اولین مفسر حقیقی قرآن کریم بنابر معرفی خود قرآن، حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم بودند که بنابر آیات فراوان، وظیفه ابلاغ و شرح و تفسیر آیات را بر عهده داشتند و مردم نیز، برای فهم حقیقت آیات الهی به ایشان مراجعه می نمودند .
مقدمه پنجم : با توجه به محدودیت عمر نبی اکرم و بنابر دلایل متعددی نظیر: بیان کلیات امور در قرآن؛ نیاز به تشریح و تببین مسائل مورد نیاز مردم و جامعه بر مبنای قرآن در موقعیت های مختلف زمانی؛ وجود همیشگی دشمنان فرصت طلب با هدف نابودی قدرت و هیمنه اسلام و . . . نیاز مسلمانان به کتاب و راهنما تا روز قیامت، پابرجا خواهد بود. بنابراین خداوند متعال باید راهنمایانی را به عنوان جانشینان نبی مکرم، تا روز قیامت به مردم، معرفی نماید تا انسانها در سایه تبعیت از ایشان، به هدف خلقت خویش نائل شوند.
مقدمه ششم: خداوند در آیات متعدد و از آن جمله آیه سوم از سوره مبارکه مائده با سپردن زعامت امور مسلمانان پس از رحلت نبی اکرم به علی بن ابیطالب علیه السلام و فرزندان معصوم ایشان، مفهوم آیه « ما در این قرآن از بیان هیچ چیز فرو گذار نکردیم » را اثبات نمود و دین خود را تکمیل کرده و نقشه راه آینده را به ما نشان داد.
نتیجه :
ما در صورتی می توانیم بگوئیم " حسبنا کتاب الله " که مصداق « نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَ نَكْفُرُ بِبَعْض » قرار نگیریم. یعنی قرآن در صورتی ما را کفایت می کند که همه آیات آن را بپذیریم؛ نه اینکه بخشی از آن را پذیرفته و بخشی دیگر را وا گذاریم و یا بر اساس میل و سلیقه خود نسبت به آنها عمل نماییم . در واقع شناخت مفسران حقیقی قرآن و شأن و جایگاه ایشان نزد خداوند و ضرورت تبعیت از آنها، از مهمترین موضوعات قرآن است که با شرح آیه سوم از سوره مائده در شماره بعد بیشتر با آن آشنا خواهیم شد انشاالله.
الهه اکثیری
